Có thể nói là cuộc họp ASEAN-Trung Quốc vào hôm qua có dấu hiệu diễn ra không suôn sẻ lắm trên vấn đề Biển Đông. Nếu căn cứ vào nội dung bản tuyên bố chung của Ngoại trưởng các nước ASEAN được Malaysia công bố đầu tiên trước lúc bị thu hồi, thì khối Đông Nam Á đã nói đến một « buổi trao đổi thẳng thắn với Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị » về các hành động của Bắc Kinh tại Biển Đông. Trong ngôn từ ngoại giao, « thẳng thắn » đồng nghĩa với « gay gắt ».

Việc thu hồi một văn kiện sau khi đã được công bố là một hành động rất mất uy tín, thế nhưng tại sao ASEAN đã phải chấp nhận làm công việc này ? Đó là câu hỏi mà giới quan sát đã cố tìm lời giải đáp sau sự cố hôm qua.

Giáo sư Thayer: Nguyên do là Trung Quốc

Đối với một số nhà phân tích, việc thu hồi đã xẩy ra vì đúng là đã có hiện tượng nhầm lẫn trong văn kiện gởi cho báo chí. Theo Indonesia thì một bản hướng dẫn cách trả lời câu hỏi đã được gởi đi như là một bản tuyên bố chung chính thức, còn theo Malaysia thì đó là một văn kiện chưa hoàn chỉnh, cần phải thu hồi để chỉnh lý.

« Ban Thư ký ASEAN đã thông qua tuyên bố chung của các ngoại trưởng ASEAN. Bộ Ngoại Giao Malaysia đã gởi bản tuyên bố đó cho hãng tin Pháp AFP. Vào cùng lúc, bộ Ngoại Giao Singapore công bố một bản thông cáo báo chí tóm tắt những điểm chính trong tuyên bố chung của các ngoại trưởng ASEAN. Sau đó Ban Thư Ký ASEAN đã ra lệnh thu hồi bản tuyên bố và một phát ngôn viên của bộ Ngoại Giao Malaysia cho biết là cần phải « sửa đổi khẩn cấp ».

Nếu không phải vì những lý do nêu trên, thì do đâu mà ASEAN phải rút lại bản tuyên bố của mình. Có ý kiến cho rằng Lào và Cam Bốt, vì thân thiện với Trung Quốc đã yêu cầu điều này. Tuy nhiên, theo giáo sư Thayer, trong trường hợp cụ thể hôm qua, có nhiều dấu hiệu cho thấy là chính Trung Quốc đã gây sức ép để buộc ASEAN thu hồi văn bản về Biển Đông. Ông phân tích :

« Dường như Trung Quốc đã phản ứng sau khi bản tuyên bố chung của ASEAN được hãng tin AFP tiết lộ, và điều đó đã dẫn đến quyết định của Ban Thư Ký ASEAN hủy bỏ việc công bố văn kiện. Một phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Trung Quốc, ông Lục Khảng đã nói : Chúng tôi đã kiểm tra với phía ASEAN, và cái gọi là tuyên bố mà AFP loan tin không phải là một tài liệu chính thức của ASEAN.

Nội dung bản tuyên bố chung mà ASEAN gởi cho AFP phản ánh gần như nguyên văn những tuyên bố gần đây của các ngoại trưởng mà Cam Bốt đã đồng ý. Vì thế, vấn đề hiện nay dường như là chủ ý của chính Trung Quốc ».

Bắc Kinh bực tức vì tuyên bố được đưa ra nhân một hội nghị ASEAN-Trung Quốc

Báo chí đã nói nhiều đến nội dung cứng rắn của bản tuyên bố chung đã bị thu hồi, hàm ý cho rằng có lẽ vì những lời lẽ quá mạnh đó mà Trung Quốc đã gây sức ép trên ASEAN. Đối với giáo sư Thayer, lời lẽ không có gì mạnh mẽ hơn các tuyên bố ASEAN khi họp riêng với nhau. Nhưng lần này Bắc Kinh bất bình vì tuyên bố được đưa ra trong khuôn khổ một hội nghị ASEAN-Trung Quốc, điều chưa từng xẩy ra:

« Nội dung bản tuyên bố chung của ASEAN do AFP công bố đã phản ánh các tuyên bố chung của các ngoại trưởng Đông Nam Á trước đây, nhưng lại khác với các từ ngữ trong các bản tuyên bố chung ASEAN và Trung Quốc.

Trung Quốc rõ ràng là đã phản đối từ ngữ của bản tuyên bố chung do Ban Thư Ký ASEAN sử dụng theo đó « các diễn biến gần đây » đã làm « xói mòn niềm tin và sự tự tin tưởng, làm leo thang căng thẳng và có nguy cơ phá hoại hòa bình, an ninh và ổn định ở Biển Đông ».

Tuyên bố ASEAN cũng kêu gọi không quân sự hóa và tự kiềm chế, bao gồm cả việc cải tạo đất đai, và ủng hộ « các tiến trình pháp lý và ngoại giao. »

Các tuyên bố của ASEAN không bao giờ nêu đích danh Trung Quốc ».

Dẫu sao thì với lập trường cứng rắn hơn được các nước Đông Nam Á nêu bật tại Vân Nam, giáo sư Thayer tin rằng ASEAN có thể sẽ có một lập trường thống nhất khi Tòa án Trọng tài Thường trực La Haye ra phán quyết về vụ kiện Biển Đông.

« Các thành viên ASEAN đang trong quá trình soạn thảo một bản tuyên bố chung về Biển Đông để phản ứng trước phán quyết sắp tới đây của Tòa Án Trọng Tài Liên Hiệp Quốc.

Ngày 09/06/2016, một quan chức bộ Ngoại Giao Indonesia ghi nhận : « Tiến trình để đạt được một lập trường chung về một bản tuyên bố có thể được đưa ra vẫn đang tiếp diễn. » Tất cả các thành viên ASEAN đều nhất trí cho rằng các tranh chấp nên được giải quyết một cách hòa bình phù hợp với luật pháp quốc tế, bao gồm Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển.

ASEAN chắc chắn sẽ có thể đưa ra được một tuyên bố chung sau khi Tòa Án Trọng Tài phán quyết, nhưng nguyên tắc đồng thuận trong ASEAN rất có khả năng là sẽ giảm nhẹ mức độ mạnh mẽ của các từ ngữ hay hạn chế việc đề cập đến Trung Quốc ».

Nguồn: China Daily, REUTERS, Trọng Nghĩa @ RFI