Le Monde : Mariupol sắp thất thủ. Ông rút ra những kinh nghiệm nào cho diễn tiến tiếp theo của cuộc chiến ?

James Heappay: Tình hình rất bấp bênh. Cần phải nhìn mọi việc trong một bối cảnh rộng hơn. Nga kiểm soát biển Azov, như vậy hải cảng trên biển này không còn tầm quan trọng chiến lược như trước. Kháng chiến của người Ukraina ở Mariupol đã làm hao mòn một phần rất lớn nguồn lực quân sự của Nga, một số đơn vị thuộc loại tinh nhuệ nhất gởi đi từ Crimée và quân khu miền nam nay không còn khả năng chiến đấu. Trận đánh Mariupol đã đặt ra cái khung cho những gì sau này có thể trở thành một cuộc chiến quân bình hơn giữa lực lượng Ukraina và Nga ở miền đông.

Việc Mariupol thất thủ, nếu được xác nhận, không làm thay đổi nhiều về mặt chiến lược. Nếu là người Ukraina, tôi sẽ coi việc bảo vệ Mariupol là sự kiện quan trọng khiến Nga phải xem lại tham vọng lãnh thổ của mình và điều chỉnh kế hoạch. Nó giúp Ukraina giảm bớt mối đe dọa cho phần còn lại của đất nước, và bắt đầu trận đánh Donbass với nhiều cơ hội thành công hơn.

Ông dựa vào đâu để nói rằng lực lượng Ukraina có thể chiến đấu hiệu quả hơn ở Donbass ?

Tôi chắc chắn rằng họ có khả năng. Quân đội Nga bị mất tinh thần, không biết mục tiêu là gì, được lãnh đạo rất tệ – đã có những trường hợp lính chống lại cấp trên vì các quyết định sai lầm trên thực địa. Đặc trưng của lãnh đạo chính trị trong chiến dịch này là tính kiêu ngạo, và sự kiêu căng này đặc biệt gây trở ngại cho kế hoạch quân sự. Thế nên tôi tin tưởng sâu sắc là người Ukraina có thể kết thúc cuộc chiến theo điều kiện của mình, và Anh cũng như nhiều nước khác quyết định cung cấp cho Kiev những gì cần thiết để đạt đến việc này.

Anh quốc hỗ trợ quân sự thế nào cho Ukraina ?

Đó là cả một quá trình. Chúng tôi bắt đầu vào tháng Giêng với vũ khí chống tăng vác vai, vài loại vũ khí hạng nhẹ và thiết bị liên lạc. Vào lúc đó, tất nhiên chúng tôi muốn giúp Ukraina phòng vệ, nhưng chủ yếu nghĩ đến những gì thiết thực trong công cuộc kháng chiến tiếp theo, vì cũng như mọi người, cho rằng sức mạnh Nga sẽ thống trị ngay từ đầu. Rồi sau đó chúng tôi cung cấp hệ thống phòng không, chủ yếu là hỏa tiễn vác vai. Tiếp đến lại đi xa hơn nữa : giờ đây chúng tôi dự kiến hỗ trợ khả năng chống chiến hạm, đạn dược bổ sung, gởi các xe bọc thép, và cổ vũ các nước Trung Âu sở hữu các loại vũ khí thời Hiệp ước Vacxava nên nhượng lại, vì lực lượng Ukraina sẽ dễ dàng sử dụng hơn vũ khí của chúng tôi hoặc của Pháp. Trong việc chuyển nhượng này, vai trò của Anh là bù đắp lại những thiết bị đã được giao.

Anh có tiếp tục huấn luyện các quân nhân Ukraina không ?

Chiến dịch Orbital (huấn luyện quân đội Ukraina) bắt đầu từ năm 2015, sau khi Crimée bị chiếm. Từ đó đến nay, chúng tôi thường xuyên gởi người đến Ukraina, đã đào tạo trên 22.000 quân nhân, và sẽ tiếp tục. Một số đã đến Anh để học cách sử dụng những xe bọc thép mà chúng tôi sẽ gởi sang. Các quân nhân Anh ở Ba Lan cũng huấn luyện người Ukraina về các giàn hỏa tiễn. Chúng tôi liên lạc hàng ngày với bộ Quốc Phòng Ukraina ở các cấp.

Khi gia tăng viện trợ quân sự, quý vị có lo ngại đến mức nào đó sẽ trở thành một bên đồng tham chiến ?

Không có định nghĩa pháp lý nào về việc cùng tham chiến. Nga có thể đã coi chúng tôi cùng với Pháp và một số nước khác là đồng tham chiến rồi, nhưng tất cả không nghĩ như vậy. Cần phải đặt ra một vấn đề rộng hơn : làm thế nào cân bằng lại nguy cơ leo thang ? Cứ phải chỉnh đốn thường xuyên. Tôi cá với bạn rằng bộ tham mưu ở Paris cũng như Luân Đôn, khi thấy đoàn xe bọc thép Nga dài đến 60 kilomet ở phía bắc Kiev đều rất bức xúc, vì biết rõ làm cách nào để chấm dứt cuộc chiến tranh này, chúng ta tiêu diệt đoàn xe và thế là xong ! Nhưng đó lại không phải là cuộc chiến của chúng tôi. Cần bảo đảm duy trì sự phân biệt này.

Một cách tự nhiên, sự phối hợp giữa thành công của kháng chiến Ukraina – từ hoạt động hiệu quả của tổng thống Zelensky trong việc tạo được tình liên đới, đến sự phẫn nộ trước những gì chúng ta đã chứng kiến – những vụ hãm hiếp, bắn pháo bừa bãi vào thường dân, kích thích phải hành động nhiều hơn nữa. Thế nên cách thức chúng tôi ngăn ngừa leo thang thay đổi thường xuyên. Chúng tôi quyết định tập thể rằng không can dự tích cực vào cuộc chiến này, thế nên không thể gởi phi cơ để buộc tôn trọng vùng cấm bay vì như vậy sẽ tiếp xúc trực tiếp với máy bay Nga.

Tại sao dù có nhiều thông tin tình báo là chiến tranh sẽ nổ ra, quý vị lại lầm lẫn về sức mạnh trên thực tế của quân đội Nga ?

Đúng là chúng tôi có những thông tin chính xác về việc Nga chuẩn bị chiến tranh. Biết được kế hoạch đó như thế nào, biết rằng Vladimir Putin muốn chiếm Kiev trong vòng ba ngày và lật đổ chế độ…Khá là tham vọng. Chúng tôi gần như chắc rằng Putin không thể chiếm được Kiev trong ba ngày mà phải hai, ba tuần lễ…Nhưng nhiều điều đã diễn ra.

Trước hết, việc thực hiện kế hoạch của Nga không hoàn toàn ở mức độ dự kiến. Đáng chú ý nhất là Nga vạch ra các giai đoạn dựa theo thế thượng phong trên không, mà họ lại không đạt được việc làm chủ bầu trời. Nhưng dù vậy họ vẫn tiếp tục kế hoạch cũ : tung ra chiến dịch trên bộ trong khi chẳng hề kiểm soát được không phận, thật là kỳ quái ! Chúng tôi không dự đoán được sự bất tài đến mức đó !

Ông có thể giải thích thế nào ?

Điều đầu tiên mà chúng tôi được học tại học viện quân sự Sandhurst (Anh) hay Saint-Cyr (Pháp), là những kế hoạch tốt nhất không trụ được khi tiếp xúc với kẻ địch. Nhà lãnh đạo quân sự vạch ra kế hoạch khi tham chiến với mục đích cụ thể và với niềm tin, nhưng cũng phải biết thích ứng với những sự kiện diễn ra xung quanh. Và chúng tôi có cảm tưởng những diễn biến trong bốn tuần đầu cuộc chiến ở Ukraina cho thấy phía Nga vẫn duy trì kế hoạch, dù đã thất bại trong nỗ lực chiếm ưu thế trên không và hậu cần thì rất thiếu thốn.

Không quân Nga hoàn toàn có thể khống chế được bầu trời. Có lẽ nếu Nga chờ thêm 48 giờ nữa trước khi chuyển qua giai đoạn kế tiếp thì đã đạt được rồi. Và giờ đây hàng ngàn lính Nga đã chết vì hệ thống chỉ huy tệ hại một cách thảm thương.

Một điểm khác mà tình báo khó thể dự đoán được, là cách thức người dân Ukraina tập hợp dưới cờ. Hồi tháng Giêng, chúng tôi biết lực lượng Ukraina có trình độ cao, nhưng không hề nghĩ đến lực lượng phòng vệ lãnh thổ – tất cả những thường dân đã đến trình diện để nhận vũ khí, cộng với niềm tin đáng kinh ngạc mà ông Zelensky đã biết khơi dậy…Đó là những gì đã diễn ra : một sự phối hợp giữa sự bất tài của giới quân sự Nga, sự ngạo nghễ của Putin, tài lãnh đạo của Zelensky và lòng can đảm tuyệt vời của dân tộc ông.