Tác giả Euan Graham trên trang web của Lowy Institut, một think tank Úc nhận định, bộ trưởng Quốc Phòng Hoa Kỳ James Mattis đã hành động rất tốt tại Đối thoại Shangri-La ở Singapore.

Cuộc Đối thoại Shangri-La, tức Hội nghị Thượng đỉnh An ninh Châu Á, được tổ chức trong bối cảnh chỉ một tuần nữa sẽ diễn ra cuộc gặp thượng đỉnh giữa tổng thống Mỹ Donald Trump và nhà lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong Un, cũng ngay tại Singapore.

Cuộc họp thượng đỉnh Trump-Kim vốn rất được chờ đợi, bị tổng thống Trump hủy bỏ, rồi lại được loan báo vẫn diễn ra như dự kiến… đã gây ra nhiều đồn đãi, bàn tán trong hành lang hội nghị. Tuy nhiên nhờ sự dẫn dắt của tướng James Mattis, mà các đại biểu không bị xao lãng qua sự kiện trên. Thay vào đó, chính thái độ hung hăng của Trung Quốc trên Biển Đông lại trở thành trung tâm chú ý của Đối thoại Shangri-La.

Bên cạnh bài phát biểu chỉ trích Trung Quốc rất thẳng thừng của tướng Mattis, điều đáng chú ý là nhiều bộ trưởng Quốc Phòng các nước, kể cả bộ trưởng Ng Eng Hen của nước chủ nhà Singapore, đều cho rằng việc Bắc Kinh quân sự hóa Biển Đông là mối quan ngại hàng đầu.

Vạch trần tham vọng bành trướng của Bắc Kinh trên Biển Đông

Sau đây là nguyên văn đoạn phát biểu của tướng Mattis liên quan đến Trung Quốc tại Diễn đàn Shangri-La :

Chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương sẽ là dự báo cho mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.

Chúng tôi đã cảnh báo Bắc Kinh là sẽ phải đối mặt với một loạt thách thức và cơ hội trong những năm sắp tới. Chúng tôi sẵn sàng ủng hộ, nếu Trung Quốc chọn lựa hòa bình và thịnh vượng lâu dài cho tất cả các nước, trong khu vực năng động này.

Nhưng chính sách của Bắc Kinh tại Biển Đông lại hoàn toàn tương phản với sự cởi mở của chiến lược mà Hoa Kỳ muốn phát huy, đặt ra các câu hỏi về những mục tiêu lớn hơn của Trung Quốc.

Trung Quốc đã quân sự hóa các đảo nhân tạo trên Biển Đông, kể cả triển khai các hỏa tiễn chống hạm, hỏa tiễn địa-không, thiết bị điện tử gây nhiễu, và mới đây nhất là việc cho oanh tạc cơ hạ cánh xuống đảo Phú Lâm.

Mặc dù Bắc Kinh chối cãi, sự bố trí các hệ thống vũ khí này trực tiếp gắn với việc sử dụng trên phương diện quân sự, mà mục đích là hù dọa và bức hiếp. Việc quân sự hóa Biển Đông cũng trái ngược hẳn với những cam kết công khai của chủ tịch Tập Cận Bình, ngay tại Vườn Hồng ở Nhà Trắng vào năm 2015.

Vì những lý do đó, tuần trước Hoa Kỳ đã rút lại lời mời hải quân Trung Quốc tham gia cuộc tập trận RIMPAC 2018. Đó là câu trả lời bước đầu của chúng tôi trước tình trạng Trung Quốc tiếp tục quân sự hóa Biển Đông, vì thái độ này đi ngược lại với các nguyên tắc và mục tiêu của cuộc tập trận RIMPAC – mà điểm nổi bật nhất trong những nguyên tắc đó là tính minh bạch và tinh thần hợp tác.

Nói rõ hơn, chúng tôi không yêu cầu bất kỳ quốc gia nào phải chọn lựa giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Bởi vì một người bạn không đòi hỏi bạn phải chọn lựa.

Trung Quốc cần và phải có được tiếng nói trong hệ thống quốc tế đang được định hình, và tất cả các láng giềng của Trung Quốc phải có tiếng nói về vai trò của Trung Quốc đang được xác định. Hoa Kỳ sẽ tiếp tục mối quan hệ mang tính xây dựng và hướng đến kết quả với Trung Quốc ; hợp tác khi nào có thể, hay đối địch mạnh mẽ, một khi cần phải như thế.

Tất nhiên chúng tôi ghi nhận Trung Quốc có vai trò trong một trật tự Ấn Độ – Thái Bình Dương bền vững. Theo lời mời của Trung Quốc, tôi sắp đến Bắc Kinh với tinh thần cởi mở, minh bạch, để mở rộng và đào sâu đối thoại giữa hai quốc gia Thái Bình Dương chúng ta.

“Hoa Kỳ không mơ thống trị ai cả”

Tôi xin kết thúc như đã bắt đầu : với tư cách một quốc gia Thái Bình Dương, Hoa Kỳ vẫn luôn cam kết chia sẻ vận mệnh với khu vực.

Hoa Kỳ đề nghị mối quan hệ đối tác chiến lược, chứ không phải lệ thuộc về chiến lược. Bên cạnh các đồng minh và đối tác, nước Mỹ tiếp tục cam kết duy trì an ninh, ổn định và thịnh vượng trong khu vực. Một quan điểm sẽ được lưỡng đảng trong hệ thống chính trị ở Washington ủng hộ cả trong thời kỳ chuyển tiếp.

Như tổng thống Donald Trump đã phát biểu tại Đà Nẵng : « Chúng tôi sẽ không bao giờ đòi hỏi các đối tác phải đầu hàng về mặt chủ quyền, hay về sở hữu trí tuệ…Hoa Kỳ không mơ thống trị nước nào cả ».

Làm việc cùng nhau trên cơ sở những nguyên tắc được chia sẻ, chúng ta sẽ tạo ra một tương lai hòa bình, thịnh vượng và an ninh cho tất cả mọi người. « Một chùm sao gồm những quốc gia, mà mỗi nước là một ngôi sao lấp lánh ánh sáng riêng của mình, không là vệ tinh của ai cả ».

Đây là lần đầu tiên một quan chức cao cấp Mỹ chỉ đích danh Trung Quốc âm mưu độc chiếm Biển Đông, tại một hội nghị quan trọng như Đối thoại Shangri-La. Ông còn nhấn mạnh, việc không cho Trung Quốc tham dự cuộc tập trận RIMPAC năm nay ở ngoài khơi Hawai chỉ mới là một lời cảnh báo nhẹ nhàng sơ khởi. Trong tương lai, sẽ là « những hậu quả lớn hơn » nếu Trung Quốc tiếp tục hù dọa các láng giềng.

Trước đó, tướng James Mattis trong đoạn đầu của bài diễn văn đã nhắc nhở, từ đầu những năm 1800, tổng thống Hoa Kỳ Thomas Jefferson đã quan tâm đến sự hiện diện của Mỹ tại Thái Bình Dương, và nước Mỹ đã gia tăng những cam kết trong khu vực ngay từ thời đó.

Bên cạnh đó, ông cũng không ngần ngại khẳng định Hoa Kỳ sẽ tiếp tục cung cấp các thiết bị quốc phòng và dịch vụ cho Đài Bắc, phản đối mọi hành động nhằm thay đổi nguyên trạng hai bên bờ eo biển Đài Loan.

Trung Quốc thất thế tại Shangri-La

Bị « chạm nọc », đoàn đại biểu Trung Quốc phản ứng ra sao ?

Hãng tin AP cho biết trong phần chất vấn, đại tá Trung Quốc Zhao Xiaozhuo nói rằng việc Washington gởi hai chiến hạm đi vào «vùng biển thuộc chủ quyền Trung Quốc» mới đây là «vi phạm luật pháp», một sự «khiêu khích trắng trợn về an ninh quốc gia và chủ quyền lãnh thổ». Nhưng tướng Mattis đáp trả rằng câu hỏi này hoàn toàn tách rời khỏi thực tế, với phán quyết của Tòa án Trọng tài Thường trực La Haye. Hai chiến hạm Mỹ đi gần quần đảo Hoàng Sa hôm 27/5, là việc tái khẳng định trật tự quốc tế dựa trên luật pháp.

South China Morning Post ghi nhận một cảm giác hoang mang, thất bại của cả đoàn. Trung tướng Hà Lôi (He Lei), phó viện trưởng Viện hàn lâm Khoa học Quân sự Trung Quốc tuy mạnh miệng nói rằng  «Hoa Kỳ là nguồn gốc gây xung đột trong khu vực», nhưng phía sau hậu trường, đoàn đại biểu Trung Quốc cảm thấy hoàn toàn ở thế bất lợi tại Đối thoại Shangri-La năm nay.

Tướng về hưu Yao Yunzhu phàn nàn : «Mỹ đã tạo ra một loạt từ khóa như ‘trật tự dựa trên cơ sở luật pháp’, ‘tự do hàng hải và hàng không’, ‘quân sự hóa’…Mỗi lần nghe những cụm từ đó trên diễn đàn, chúng ta biết rằng những chỉ trích này nhắm vào Trung Quốc».

Nhiều nhà quan sát cho rằng, với việc gởi một đoàn đại biểu cấp thấp đến Shangri-La, Bắc Kinh muốn tránh né đồng thời làm giảm tầm quan trọng của hồ sơ Biển Đông. Một nguồn tin thông thạo cho South China Morning Post biết, ban tổ chức đã chuẩn bị phương tiện cho bộ trưởng Quốc Phòng Trung Quốc phát biểu, nhưng vào giờ chót Bắc Kinh đã hủy.

William Choong, chuyên gia của IISS nói rằng các nhà tổ chức năm nay đã hai lần đến Bắc Kinh để cố thuyết phục Trung Quốc gởi đoàn đại biểu cấp cao đến, nhưng không thành công. Một chuyên gia khác nhận xét có lẽ «Bắc Kinh muốn giảm thiểu tầm vóc của Đối thoại Shangri-La vì muốn tạo ra một sự kiện song song», chẳng hạn như Diễn đàn Hương Sơn (Xiangshan Forum). Tuy nhiên «chẳng có gì hay nếu chỉ đối thoại với những người luôn đồng ý với mình».

Quay lại với bộ trưởng Quốc Phòng James Mattis, tướng Mỹ được báo Pháp Le Monde gọi là «vị tướng thầy tu». Vị tướng trí tuệ có tủ sách hàng ngàn cuốn, độc thân, là nhân vật duy nhất đã khiến Quốc Hội Mỹ an tâm trong cuộc điều trần trước khi được chính thức bổ nhiệm, nhận được những tràng pháo tay vang dội. Tuy mang biệt danh «Chó Điên» (Mad Dog), nhưng ông được coi là nhân vật «người lớn», có cách ứng xử mẫu mực trong chính quyền Trump.

Hôm nay CNN đưa tin hai oanh tạc cơ B-52 của Mỹ đã bay ngang quần đảo Trường Sa, theo nguồn tin quốc phòng Mỹ, chỉ hai ngày sau khi tướng Mattis tố cáo Trung Quốc «hù dọa và bức hiếp» láng giềng tại Biển Đông. Bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ khẳng định Hoa Kỳ không hề có ý định rút khỏi khu vực này, bất chấp phản ứng tức tối của Bắc Kinh.

Tác giả Euan Graham nhận định, gánh nặng đang đặt trên vai ông Mattis, trong hồ sơ Ấn Độ – Thái Bình Dương, trước bối cảnh Trung Quốc đã và đang làm mưa làm gió tại khu vực.

Nguồn: REUTERS, RFI/Thụy My